• Aktualności
• O nas
• Dla pacjenta
• Dla lekarza
• Ciekawe linki
• Zainwestuj w domeny

Nazewnictwo: roztocze (pajęczaki), nie roztocza, czyli rośliny cudzożywne (saprofity)

Związek pomiędzy obecnością substancji produkowanych przez roztocze, a objawami astmy oskrzelowej podejrzewali już Dekker (1928 r) oraz Carter i D’Abrera (1946). Jednak dopiero w 1964 roku Voorhost i Speksma przeprowadzili kompleksowe badania, które wykazały współzależność miedzy nadwrażliwością na kurz, a obecnymi w nim roztoczami. Roztocze są to drobne pajęczaki, o wymiarach od kilkuset mikrometrów do 1 milimetra. Występują w różnych środowiskach, ale najczęściej w glebie. Wewnątrz mieszkań, w kurzu domowym, stwierdza się roztocze z różnych grup systematycznych, w tym także niektóre gatunki związane z produktami spożywczymi. W kurzu domowym dominują gatunki z rodziny Pyroglyphidae (Acari, Astigmata, Psoroptidia).

Aspekty biologiczne roztoczy kurzu domowego

Roztocze (Acari) stanowią podgromadę w obrębie gromady pajęczaków (Arachnida), podtypu szczękoczułkowców (Chelicerata), typu stawonogów (Arthropoda). Podgromada Acari obejmuje obecnie około 45–46 tysięcy gatunków należących do 3700 rodzajów i 431 rodzin. Podzielona jest na 7 rzędów.

Zainteresowania alergologów koncentrują się na gatunkach roztoczy kurzu domowego. Mianem tym określa się gatunki roztoczy występujące w kurzu pochodzącym z łóżek, mebli tapicerskich oraz z podłóg w pomieszczeniach mieszkalnych. Typowymi dla kurzu domowego przedstawicielami są roztocze z rodziny Pyroglyphidae.

Najszerzej rozprzestrzenione oraz najlepiej poznane pod względem szkodliwości medycznej są roztocze Dermatophagoides pteronyssinus, Dermatophagoides farinae, Dermatophagoides microceras i Euroglyphusmaynei. Ponadto udowodniono alergizujący wpływ na organizm człowieka innych gatunków z tej rodziny: Dermatophagoides siboney, Sturnophagoides brasiliensis i Gymnoglyphus longior.

Ze względu na miejsce występowania (w kurzu domowym lub w wolnej przyrodzie), gatunki roztoczy z rodziny Pyroglyphidae można podzielić na 3 grupy:

• Grupa obejmująca gatunki, których nie stwierdzono w budynkach mieszkalnych, występujące głównie w gniazdach ptaków – roztocze z rodzajów Onychalges, Pottocola, Paralgopsis, Campephilocoptes oraz gatunki Bontiella bouilloni, Weelawadija australis, Dermatophagoides aureliani, D. simplex, D. sclerovestibulatus, D. rwandae, Sturnophagoides bakeri, S. petrochelidonis, Fainoglyphus magnasternus, Cygnocoptes prasadi, Guatemalichus tachornis oraz Asiopyroglyphus thailandicus.
• Grupa obejmująca roztocze, które występują zarówno w mieszkaniach, jak i w gniazdach ptaków lub ssaków oraz w niektórych innychśrodowiskach – D.pteronyssinus, D. farinae,D. evansi, D. microceras, Hirstia chelidonis,Gymnoglyphus longior, Hughesiella africana,H. valerioi.
• 3. Grupa obejmująca gatunki, których występowaniewydaje się ograniczone do pyłu domowego – D. neotropicalis, D. siboney, Hirstiadomicola, Malayoglyphus intermedius, M. carmelitus oraz Sturnophagoides brasiliensis.

Niektóre gatunki występujące powszechnie mogą występować też w środowiskach charakterystycznych dla roztoczy przechowalnianych (w produktach spożywczych, pomieszczeniach gospodarskich – stodołach, stajniach). Są to: D. farinae, D. microceras, H. chelidonis, Hu. africana, G. longior, Gymnoglyphus osu, E. maynei oraz Guatemalichus bananae.

W rozwoju roztoczy Pyroglyphidae występują następujące stadia życiowe: jajo, prelarwa, larwa, protonimfa, tritonimfa oraz stadia imaginalne – samica lub samiec. W warunkach naturalnych głównym pożywieniem dla roztoczy kurzu domowego z rodziny Pyroglyphidae są: złuszczony naskórek ludzki i zwierzęcy. W ich odżywianiu dużą rolę, jak się wydaje, odgrywają grzyby z rodzaju Pityrosporum, które wstępnie nadtrawiają pokarm roztoczy. Uważa się, że 150 mg ludzkiego naskórka wystarcza do zaspokojenia potrzeb pokarmowych populacji roztoczy liczącej 3000 osobników w okresie 2–3 miesięcy . Optymalne warunki dla rozwoju roztoczy Pyroglyphidae to poza dostępnością właściwego pokarmu odpowiednia wilgotność względna oraz temperatura powietrza Mają one wpływ na tempo wzrostu populacji, płodność samic, przeżywalność zarówno w warunkach laboratoryjnych, jak też w środowisku naturalnym.

Najkorzystniejszą dla rozwoju populacji D. pteronyssinus temperaturą jest 23°C (20 30°C), choć mogą rozwijać się w zakresie temperatur od 17°C do 30°C. Przy niższych temperaturach rozwój przedłuża się bardzo, a stadium trwającym najdłużej jest nieaktywna protonimfa przedwylinkowa, utrzymująca się u D. farinae średnio przez 143,8 dnia . W ogóle w niskiej temperaturze ginęły szybko dorosłe osobniki D. farinae. Tylko 15% populacji tego gatunku przeżywało w temperaturze 2°C przez 168 godzin, a 40% w temperaturze -15°C w ciągu 6 godzin. W temperaturze -25°C po 6 godzinach giną wszystkie okazy Pyroglyphidae. Lepiej jednak znoszą one niską temperaturę, jeśli hodowane były w temperaturze 21°C, a nie w temperaturze optymalnej dla ich rozwoju (25°C). W niższej temperaturze są także bardziej odporne na wysuszenie. Analogicznie w wyższych temperaturach wzrasta aktywność roztoczy, ale jednocześnie skraca się ich okres życia, np. w temperaturze 45°C mogą przeżyć 24 godziny, w temperaturze 50°C 4 godz., w temperaturze 60°C mniej niż 1 godzinę, a w temperaturze 70–80°C tylko 5 minut. Uważa się, że temperatura jest głównym czynnikiem decydującym o możliwości rozwoju populacji tych roztoczy, natomiast wilgotność względna powietrza określa liczebność tej populacji.

Głównym czynnikiem określającym rozwój i liczebność tych gatunków roztoczy jest wilgotność względna powietrza. Gatunek D. pteronyssinus wymaga 75–80% wilgotności względnej (optimum 80%). Wilgotność względna 70% (w temperaturze 25°C) jest krytyczna dla jego równowagi wodnej. Jeśli wilgotność powietrza spada poniżej tej wartości, roztocze oszczędnie gospodarują wodą lub nawet korzystają z wody metabolicznej. Roztocze czerpią bowiem wodę na drodze aktywnej sorpcji z otaczającej pary wodnej. Z drugiej strony, wilgotność względna powyżej 85% jest już zbyt wysoka i niekorzystna dla omawianego gatunku.

W mieszkaniach roztocze występują w miejscach, które zapewniają im schronienie, pokarm oraz odpowiednią wilgotność. Obecne są więc w łóżkach, matach, dywanach, meblach tapicerowanych, zabawkach pluszowych, zasłonach.

Sezonowym wahaniom wilgotności powietrza wewnątrz pomieszczeń mieszkalnych towarzyszą zmiany liczebności roztoczy z rodzaju Dermatophagoides. W naszej strefie klimatycznej maksymalna liczba tych roztoczy przypada na lato oraz wczesną jesień (od czerwca do końca października), kiedy wewnątrz mieszkań panują dogodne dla ich rozwoju warunki wilgotności. Natomiast w okresie zimowym wilgotność powietrza wewnątrz pomieszczeń mieszkalnych jest niska i utrzymuje się poniżej krytycznej dla omawianych roztoczy wartości. Wtedy też ich liczba w kurzu domowym znacznie się zmniejsza. Uważa się, że roztocze te przeżywają okres ogrzewania mieszkań głównie w postaci nieaktywnej protonimfy przetrwalnikowej (D. farinae) oraz że wilgotność w mikrośrodowisku roztocza (np. w łóżku zajętym przez człowieka) musi być wyższa od wilgotności powietrza w pomieszczeniu. Dlatego też, mimo że w warunkach laboratoryjnych roztocze D. pteronyssinus giną szybko przy wilgotności względnej poniżej 65%, w mieszkaniach osób uczulonych konieczne jest obniżanie oraz utrzymywanie wilgotności na poziomie nieco poniżej 45%. Na liczebność roztoczy poza wilgotnością i temperaturą mogą mieć wpływ także inne czynniki, na przykład: częstość wietrzenia mieszkań, ich czystość, wiek i stan techniczny budynku lub poziom socjalno-ekonomiczny zamieszkującej go rodziny. Zwykle częściej i w większej liczbie stwierdzano roztocze w kurzu rzadko sprzątanych, niewietrzonych mieszkań – w starych, zawilgoconych domach ogrzewanych piecami.

Powyższe informacje mają kluczowe znaczenie dla eliminacji roztoczy z otoczenia chorego (profilaktyka wtórna).

Metody ograniczenia ekspozycji na alergeny roztoczu kurzu domowego:

• pranie pościeli, poduszek, kocy, pluszowych zabawek w temperaturze 55 st C.
• poddawanie pościeli i zabawek pluszowych okresowemu działaniu niskich temperatur (zamrażanie)
• stosowanie pościeli barierowej
• stosowanie akarycydów
• rezygnacja z dywanów (podłoga z materiałów umożliwiających łatwe czyszczenie)

Alergeny roztoczy kurzu domowego

Najważniejsze alergeny roztoczy kurzu domowego

Opracował dr med. Piotr Rapiejko
W opracowaniu wykorzystano następującą bibliografię