Alergeny pyłku roślin

Ziarna pyłku roślin są to męskie gamety roślin są niezbędne do reprodukcji roślin. Mają one zazwyczaj kształt regularny, zbliżony do kuli lub elipsy obrotowej. Wielkość żywego ziarna pyłku jest zmienna, powiększa się ono lub kurczy zależnie od zawartej w nim wody. Wymiary martwych i pozbawionych zawartości ziaren pyłku wydają się być stałe; w granicach od 5 mm do 200 mm. Ziarna pyłku roślin wiatropylnych mają średnicę od 17 do 58 mm.

Gdy pyłek wchodzi w kontakt z powierzchnią śluzówki nosa lub gardła niektóre z enzymów zawartych w intynie, które są uwalniane prze ziarno pyłku w pierwszej kolejności, mogą umożliwiać alergenom penetrację błony śluzowej. W zależności od miejsca wniknięcia alergeny pyłku roślin mogą wywoływać dolegliwości ze strony wielu narządów; nos, oczy, uszy, jama ustna i gardło, żołądek, skóra.

W 1931 roku Thommen zdefiniował warunki jakie muszą być spełnione, aby pyłek wywołał uczulenie u osoby atopowej, a co za tym idzie objawy kliniczne;

musi zawierać komponentę antygenową zdolną do indukowania nadwrażliwości
musi należeć do rośliny wiatropylnej
musi być produkowany w olbrzymich ilościach
musi być dostatecznie lekki, aby był przenoszony na duże odległości
musi należeć do rośliny występującej powszechnie na danym terenie.

Pierwsze kryterium Thommena jest szczególnie ważne. Pyłek musi zawierać komponentę wywołującą uczulenie (antygen), mającą swoistą możliwość indukowania mediowanej IgE odpowiedzi ustroju. Konieczność spełnienia tego kryterium tłumaczyć może relatywnie niskie występowanie pyłkowicy wywoływanej przez rośliny wiatropylne w porównaniu z olbrzymią liczbą gatunków tych roślin. Przykładów dostarcza sosna, świerk i pokrzywa. Chociaż w niektórych miejscach rośliny te są szeroko rozpowszechnione, a w atmosferze obecna jest olbrzymia liczba ziarn pyłku tych roślin, nie wywołują zbyt często uczulenia, co może być prawdopodobnie wynikać z niskiego poziomu alergogenności ich pyłku.

Terminy pylenia roślin

W Polsce pylenie roślin rozpoczyna się zwykle w pierwszej dekadzie lutego (leszczyna i olcha), choć przy sprzyjających warunkach pogodowych pyłek tych roślin może pojawić się w atmosferze już w połowie stycznia. Szczytowy okres pylenia olszy przypada na marzec. W kwietniu powietrze wysycone jest pyłkiem brzozy, który jest najczęstszą przyczyną alergicznego nieżytu nosa i spojówek w okresie wiosennym. Okres pylenia drzew liściastych trwa do połowy maja, kiedy to kwitną dęby. Koniec maja, czerwiec i lipiec to okres pylenia traw (w tym zbóż - traw uprawnych). W sierpniu i wrześniu w atmosferze dominują ziarna pyłku roślin złożonych, w tym bylicy.

Czas rozpoczęcia i zakończenia pylenia przez poszczególne rośliny jest zależny od krainy geograficznej, warunków klimatycznych i gatunku rośliny. Pylenie drzew i traw najwcześniej rozpoczyna się w części południowo-zachodniej, a najpóźniej (po około 10-14 dniach) w północno-wschodniej Polsce. Pylenie roślin złożonych (chwasty) rozpoczyna się najczęściej w części południowo wschodniej. Podobnie przesunięty jest również szczyt sezonu pylenia poszczególnych gatunków roślin. W poszczególnych latach termin rozpoczęcia i zakończenia pylenia mogą różnić się od średnich wieloletnich. Nieznajomość stężenia pyłku na jakie narażeni byli pacjenci może prowadzić do błędów w ocenie skuteczności terapii. Wystąpienie objawów uczuleniowych pomimo zastosowanego leczenia świadczyć może o jego nieskuteczności, ale może być też spowodowane narażeniem pacjenta na wyjątkowo wysokie stężenie alergenów. Z drugiej strony brak lub niewielkie objawy w trakcie sezonu pylenia świadczyć mogą o wysokiej skuteczności terapii, lub też o niewielkiej ekspozycji chorego na alergen np. w przypadku niskich stężeń pyłku roślin.

opr. dr med. Piotr Rapiejko (kwiecień 2013, aktualizacja maj 2017)