Informacje podstawowe

Alergen – antygen zdolny do wyzwalania reakcji alergicznej (zależnej od IgE i niezależnej od IgE) organizmu człowieka i innych ssaków. Określenia alergen używa się czasem potocznie do określenia źródła lub nośników alergenów takich jak: ziarna pyłku roślin, zarodniki grzybów pleśniowych czy roztocze.

Hapten – nieimmunogenna cząsteczka, która staje się immunogenna po połączeniu z nośnikiem (cząsteczką białka lub wielocukru). Haptenami mogą być metale ciężkie, lipidy i leki.

Antygen - substancja , którą ustrój rozpoznaje jako obcą i która z tej przyczyny zdolna jest do wywołania w ustroju reakcji immunologicznej i swoistego reagowania z przeciwciałami oraz receptorami uczulonych limfocytów wytworzonych podczas tej reakcji.

Alergen główny – alergen który wiąże IgE z surowicy ponad 50% uczulonych osób. Alergeny główne stanowią jedynie ok. 1% materiału biologicznego będącego źródłem alergenów.

Alergen rekombinowany – alergeny produkowane metodami biotechnologicznymi, dokładnie scharakteryzowane pod względem struktury, właściwości fizykochemicznych oraz immunogenności. Oznaczane są literą „r” przed nazwą alergeny np. rBet v1

Epitopy – to determinanty antygenowe, które są fragmentami antygenu, łączące się bezpośrednio z przeciwciałem. Najbardziej ścisłe określenie epitopu oznacza tylko i wyłącznie miejsce bezpośredniej interakcji antygenu z przeciwciałem. Możliwe jest mapowanie epitopów i poznanie sekwencji aminokwasów. Odpowiedz poszczególnych chorych na różne epitopy w obrębie tej samej cząsteczki alergenu może być różna. Alergeny mają charakter wieloważny, czyli jeden alergen posiada wiele (od kilku do kilkudziesięciu) epitopów rozpoznawanych przez układ immunologiczny.

Budowa i właściwości alergenów

Alergeny są białkami lub glikoproteinami o ciężarze cząsteczkowym 5-70 kDa.

Alergeny pyłku roślin mogą być zlokalizowane w różnych częściach ziarna pyłku: na powierzchni zewnętrznej warstwy ściany - egzyny lub w komorach między kolumienkami egzyny, w obrębie intyny (wewnętrznej warstwy ściany ziarna pyłku), w cytoplazmie m. in. na ziarnach skrobi, mitochondriach, ciałkach Golgiego.

Białka alergenne mogą również występować w pylnikach, na wewnętrznej powierzchni komór pyłkowych, w tzw. orbikulach. W czasie pękania pylników znacznie mniejsze od ziaren pyłku orbikule uwalniają się niezależnie od ziaren, przenosząc alergeny do powietrza atmosferycznego, gdzie mogą być wykrywane przed sezonem pyłkowym lub po nim. Alergenne proteiny zawarte w egzynie i intynie są łatwo wyługowywane z ziaren pyłku po kontakcie z wodą. Zwykle odbywa się to w ciągu kilku sekund. Przypuszczalnie biologiczną funkcją tych protein jest udział w interakcji pyłek–słupek, zachodzącej po zapyleniu kwiatu, polegającej na rozpoznawaniu pyłku i znamienia słupka właściwego gatunku, tym można tłumaczyć znacznie większą aktywność alergenową ziaren pyłku roślin w stosunku do innych części roślin. Alergeny ziaren pyłku traw i innych roślin podzielono na grupy w oparciu o cechy fizykochemiczne i immunochemiczne. Wśród alergenów ziaren pyłku traw wyróżniono 12 grup, różniących się funkcją. Należą do nich między innymi: ekspansyny i ekstensyny, rybonukleazy, białka typu inhibitora proteaz, białka wiążące wapń i profiliny. Głównymi alergenami pyłku roślin zielnych z rodziny astrowatych są między innymi liazy pektynowe, metyloesteraza pektynowa, poligalakturonaza oraz liazy pektatowe. Ziarna pyłku drzew okrytozalążkowych zawierają głównie rybonukleazy, natomiast w pyłku drzew nagozalążkowych do najsilniejszych alergenów należą enzymy uczestniczące w degradacji pektyn.

Nazewnictwo alergenów zostało opracowane przez Podkomitet Nazewnictwa Alergenów Międzynarodowej Unii Towarzystw Immunologicznych. Nazwa alergenu składa się z trzech części.

Pierwszy człon, to pierwsze trzy litery nazwy rodzajowej. Drugi, jednoliterowy człon to pierwsza litera nazwy gatunkowej. Trzeci człon będący cyfrą oznacza zwykle kolejność odkrycia danego alergenu, przy czym cyfra 1 oznacza zwykle główny alergen. I tak alergen oznaczony Bet v 1 oznacza główny alergen brzozy brodawkowatej Betula verrucosa.

nazwa rodzajowa	nazwa gatunkowa	oznaczenie cyfrowe
betula bet	verrucosa v	1

Alergeny podzielić można ze względu na główną drogę penetracji na wziewne (powietrzno pochodne) i pokarmowe, lub też ze względu na okres ekspozycji na sezonowe (pyłek roślin, grzyby pleśniowe) i całoroczne (roztocze kurzu domowego, alergeny zwierząt domowych). Pomimo zmiany nazewnictwa alergicznego nieżytu nosa na okresowy i przewlekły, nazewnictwo alergenów z podziałem na sezonowe i całoroczne pozostało bez zmian.

opr. dr med. Piotr Rapiejko (kwiecień 2013, aktualizacja maj 2017)